In deze blogserie neemt Academica je mee in het boek van Margareth de Wit. Dit is deel 3 van een reeks van vijf, waarin telkens één van de vijf stroomversnellingen uit het boek centraal staat. Geen rivier krijgt vorm zonder oevers; zonder begrenzing en bedding zou haar stroming uiteenvallen in stilstaande plassen. Zo is leiderschap evenzeer afhankelijk van de mensen met wie, door wie en voor wie het wordt vormgegeven. Leiderschap bestaat niet in isolatie: het ontstaat in de ruimte tussen mensen. Deze pijler onderzoekt die relationele kern van leiderschap — de plek waar invloed, vertrouwen en samenwerking werkelijk gestalte krijgen.
In een tijd waarin systemen versnellen, technologie relaties digitaliseert en maatschappelijke polarisatie menselijke nabijheid onder druk zet, is deze pijler urgenter dan ooit. De essentie van leiderschap ligt niet in het beheersen van processen, maar in de kwaliteit van de ontmoeting. Wie de menselijkheid uit leiderschap haalt, houdt slechts macht over; wie verbinding centraal stelt, creëert betekenis.
Nieuwsgierig naar deel 2? Ontdek pijler 2: wendbaarheid en verandering.
Leiderschap bestaat niet in isolatie: het ontstaat in de ruimte tussen mensen.
Verbinding begint bij erkenning: het vermogen om de ander werkelijk te zien. Filosofen als Martin Buber benadrukten dat de mens pas volledig mens wordt in de ontmoeting met de ander — het Ik-Gij in plaats van het Ik-het. In leiderschap krijgt dit vorm in empathisch luisteren: aandacht hebben voor het perspectief van de ander voordat eigen oordelen of belangen naar voren treden. Empathie is hier geen sentimentaliteit, maar een morele houding: een keuze voor nieuwsgierigheid en menselijkheid.
Moderne leiderschapspsychologie laat zien dat menselijke verbinding een directe determinant is van vertrouwen, motivatie en innovatie. Psychologische veiligheid, uitvoerig onderzocht door Amy Edmondson, blijkt een cruciale voorspeller van teamprestaties. Teams floreren wanneer mensen fouten durven toegeven, vragen durven stellen en kritische geluiden mogen uitspreken. Die veiligheid ontstaat niet vanzelf: zij wordt gecreëerd door leiders die luisteren, ruimte geven en laten zien dat kwetsbaarheid geen bedreiging is maar een bron van groei.
Ook de klassieke definitie van vertrouwen door Mayer, Davis en Schoorman (1995) vindt hier concrete betekenis: vertrouwen ontstaat wanneer leiders integer, competent en welwillend handelen. Niet in grootse gebaren, maar in de dagelijkse subtiliteiten — in de toon van een gesprek, de bereidheid om een ongemakkelijke waarheid te benoemen, of de moed om een oordeel uit te stellen. Vertrouwen is een dagelijks getoonde keuze en juist die keuze maakt verbinding mogelijk.
Maar menselijke verbinding krijgt pas diepgang wanneer leiders buiten de vertrouwde oevers durven stappen. Leiderschap dat effectief met fundamentele onzekerheid omgaat — zoals Van Staveren (2025) beschrijft — vraagt meer dan technische bekwaamheid of adaptieve besluitvorming. Het vraagt een innerlijke verschuiving: van beheersing naar overgave, van antwoorden naar aandacht, van controle naar betekenis. Hier begint wat in dit boek Going the Extra Mile wordt genoemd: de bereidheid om bekende denk- en gedragspatronen los te laten, ook wanneer dat spanning, verwarring of identiteitsverlies veroorzaakt.
In deze zone betreedt de leider een liminale ruimte — het tussengebied dat Van Gennep (1909) en Turner (1969) beschreven als de fase waarin oude zekerheden wegvallen en nieuwe vormen nog niet zichtbaar zijn. Het is een gebied van onzekerheid, maar ook een bron van creativiteit en heroriëntatie. In deze tussenruimte wordt leiderschap niet alleen getest, maar ook hervormd.
Drie kwaliteiten zijn hier essentieel.
Deze processen beperken zich niet tot het individu; zij raken ook de cultuur. Kotter en Heskett (1992) tonen aan dat duurzame verandering slechts mogelijk is wanneer leiders het onzichtbare denken binnen een organisatie durven openbreken. Cultuur fungeert vaak als een stilzwijgende infrastructuur van vanzelfsprekendheden. Leiderschap betekent hier: expliciet maken wat normaal is geworden maar niet langer werkt, en de moed hebben om alternatieven te verkennen.
Jack Welch vatte deze noodzaak kernachtig samen: “If the rate of change outside your organization is greater than the rate of change inside, the end is near.” Verandering is geen crisisreactie maar een dagelijkse verantwoordelijkheid. Ook Ron Heifetz (1994) benadrukt dat leiders niet alleen problemen moeten oplossen, maar ook moeten leren werken in de creatieve spanning van het onbekende — “the heat in the pan” — waar systemen in beweging komen zonder te destabiliseren.
Een sprekend voorbeeld is de radicale cultuur binnen Bridgewater Associates, waar Ray Dalio radical transparency en radical truth introduceerde. Medewerkers worden aangemoedigd om elkaar, inclusief leiders, direct en constructief feedback te geven. Die kwetsbare eerlijkheid voorkomt groepsdenken en creëert een bedding voor adaptieve veerkracht.
Menselijke verbinding wordt in deze pijler zichtbaar als relationele én transformatieve praktijk. Zij vraagt om nabijheid en moed, om empathie en waarheid, om relationele wijsheid en het loslaten van de illusie van controle. Wanneer leiders de ruimte tussen mensen begrijpen als de plek waar betekenis ontstaat, verandert leiderschap van een afstandelijke strategische activiteit in een relationeel ambacht.
Zoals de rivier haar kracht ontleent aan de oevers die haar dragen, zo ontleent leiderschap zijn kracht aan de relaties die het onderhoudt. Hier, in de ontmoeting tussen mensen, begint de werkelijke invloed: niet als autoriteit op afstand, maar als moedige deelnemer, bereid om onzekerheid te dragen en anderen uit te nodigen in gezamenlijke verantwoordelijkheid.
Drs. Margareth de Wit MBA is een internationaal ervaren adviseur, spreker en schrijver met een passie voor persoonlijk leiderschap en duurzame verandering. Als Master Trainer in Leiderschap, Cultuurverandering en Teamontwikkeling weet ze mensen te raken en bewust te maken van hun rol in organisaties.
Ze is gecertificeerd Zenger Folkman Master Trainer en werkt samen met Academica als strategische partner in Nederland. Na Making Shift Happen, waarin ze liet zien hoe echte verandering begint bij jezelf, nodigt Margareth in haar nieuwe boek Jouw keuze. Leiderschap als positieve kracht uit tot een dieper bewustzijn van moreel leiderschap.
Aan de hand van de metafoor van de rivier neemt ze de lezer mee langs vijf stroomversnellingen van leiderschap – van waarden en integriteit tot maatschappelijke verantwoordelijkheid.
Nieuwsgierig naar onze opleidingen op het gebied van leiderschap?