In deze blogserie neemt Academica je mee in het boek van Margareth de Wit. Dit is deel 2 van een reeks van vijf, waarin telkens één van de vijf stroomversnellingen uit het boek centraal staat. Wanneer de rivier haar weg vervolgt, verlaat zij de stille helderheid van de bron en komt zij terecht in een landschap vol bochten, vertakkingen en onverwachte obstakels.
Deze beweging staat symbool voor één van de meest cruciale dimensies van leiderschap: het vermogen om richting te geven in een wereld die fundamenteel in beweging is. Wendbaarheid is daarbij geen kwestie van snelheid of opportunisme, maar van morele veerkracht: het vermogen om te navigeren in onzekerheid zonder de eigen waarden te verliezen.
Nieuwsgierig naar deel 1? Ontdek pijler 1: de bron van waardegedreven leiderschap.
Wendbaar leiderschap vraagt daarom om een combinatie van analytische scherpte en contemplatieve rust.
Verandering is geen episodisch fenomeen; het is de constante waarin hedendaags leiderschap opereert. Technologische versnelling, globalisering, geopolitieke verschuivingen, klimaatvraagstukken en maatschappelijke fragmentatie dwingen leiders zich te bewegen op terrein dat voortdurend verschuift. De metafoor van de rivier helpt om deze dynamiek te begrijpen: water dat zich een weg baant door rotsen heen is niet star, maar ook niet doelloos. Het reageert op het landschap zonder de bestemming uit het oog te verliezen. Wendbaarheid is het vermogen van leiders om zich te voegen naar veranderende omstandigheden, terwijl de innerlijke koers vast blijft.
In deze context wordt wendbaarheid versterkt door een diep begrip van complexiteit. De systeemtheorie leert dat moderne vraagstukken niet-lineair zijn: kleine verschuivingen kunnen grote gevolgen hebben, patronen ontstaan uit interacties en de toekomst laat zich slechts gedeeltelijk voorspellen. Wendbaar leiderschap vraagt daarom om een combinatie van analytische scherpte en contemplatieve rust: zien wat er werkelijk gebeurt, onderliggende patronen herkennen en handelen vanuit reflectie in plaats van reflex. Het is de kunst om vooruit te kijken zonder te vervallen in schijnzekerheid.
Daarmee raakt deze pijler aan wat in de literatuur steeds vaker epistemisch leiderschap wordt genoemd: het vermogen om zorgvuldig om te gaan met kennis, onzekerheid en niet-weten. Epistemisch leiderschap vraagt om onderscheidingsvermogen: kunnen scheiden tussen feit en interpretatie, bewust zijn van aannames, en voldoende epistemische bescheidenheid hebben om alternatieve perspectieven toe te laten. In een wereld waarin AI, data-gedreven systemen en informatie-overvloed onze duiding voortdurend beïnvloeden, is dit vermogen essentieel voor wendbaar handelen.
Ook vraagt wendbaarheid om het kunnen hanteren van meerdere toekomstbeelden tegelijk. Anticipatorisch leiderschap maakt gebruik van denkmodellen zoals scenario-denken, futures literacy en sensemaking: manieren om verschillende mogelijke toekomsten te verkennen zonder te pretenderen dat één daarvan voorspelbaar of beheersbaar is. Deze benadering vergroot niet de zekerheid, maar de wijsheid: zij leert leiders om alert te zijn op weak signals, om te bewegen met het onverwachte en om stabiliteit te vinden in morele oriëntatie in plaats van in vaste plannen.
Wendbaarheid wordt bovendien gevoed door bewegingen die maatschappelijke waarden expliciet verbinden aan organisatiepraktijken, zoals de internationale B Corp-beweging. Deze beweging laat zien dat organisaties veerkrachtiger worden wanneer leiders niet alleen reageren op verandering, maar deze mede vormgeven vanuit principes van duurzaamheid, transparantie en verantwoordelijkheid. Wendbaarheid is hier geen tactiek, maar een normatieve keuze: een manier van organiseren die toekomstbestendige waarde centraal stelt.
Daarnaast speelt vertrouwen een sleutelrol in wendbaarheid. Organisaties kunnen slechts flexibel opereren wanneer mensen zich veilig genoeg voelen om te experimenteren, fouten te maken en nieuwe strategieën te verkennen. Psychologische veiligheid, zoals door Amy Edmondson beschreven, vormt een noodzakelijke voorwaarde voor innovatie. Misztal’s driedeling van vertrouwen — als habitus, emotie en beleid — krijgt hier concreet gestalte: voorspelbaarheid geeft rust, empathie geeft ruimte en rechtvaardige processen geven legitimiteit. Wendbaarheid ontstaat dus niet door het verkorten van processen, maar door het verdiepen van vertrouwen.
Een wendbare leider is bovendien in staat om meerdere tijdshorizonnen tegelijk te hanteren. Korte-termijnresultaten zijn relevant, maar verliezen hun betekenis wanneer zij botsen met duurzame waardecreatie. Onderzoek naar duurzaam leiderschap toont aan dat organisaties die gericht blijven op lange-termijnontwikkeling — in termen van menselijk kapitaal, ecologische verantwoordelijkheid en maatschappelijke legitimiteit — beter bestand zijn tegen crises en schokken. Wendbaarheid wordt zo geen incidentele tactiek, maar een strategische ethiek: het vermogen om de balans te bewaren tussen onmiddellijke verlangens en toekomstige generaties.
Morele moed vormt hier een bijkomende dimensie. Wendbaarheid betekent soms ook weigeren om mee te bewegen: weerstand bieden wanneer systemen schadelijke patronen normaliseren, of wanneer snelheid ten koste gaat van zorgvuldigheid. De leider die zich te gemakkelijk laat sturen door externe druk, verliest zijn innerlijke oriëntatie. De leider die star vasthoudt aan het verleden, verliest aansluiting op de werkelijkheid. Wendbaarheid vraagt daarom om een subtiele balans: bewegen waar beweging nodig is, en stevig blijven staan waar waarden in het geding zijn.
De kracht van deze pijler ligt in de combinatie van flexibiliteit en trouw. Net zoals de rivier zich aanpast aan rotsen maar niet terugstroomt naar de bron, zo beweegt leiderschap mee met de omstandigheden terwijl het geworteld blijft in integriteit. Wendbaarheid is dan geen teken van instabiliteit, maar van volwassenheid: het resultaat van innerlijke stabiliteit die het mogelijk maakt om externe onzekerheid te dragen.
In een tijd waarin de wereld sneller verandert dan ooit, is wendbaarheid een essentieel kenmerk van leiderschap dat zowel toekomstbestendig als betekenisvol wil zijn. Zij vraagt om helderheid van geest, nederigheid in het niet-weten, moed om te kiezen en vertrouwen in het proces. Wie leert bewegen met de stroom zonder zichzelf te verliezen, ontdekt dat verandering geen bedreiging hoeft te zijn, maar een uitnodiging: een kans om koers te houden op een manier die recht doet aan mens, organisatie en samenleving.
Drs. Margareth de Wit MBA is een internationaal ervaren adviseur, spreker en schrijver met een passie voor persoonlijk leiderschap en duurzame verandering. Als Master Trainer in Leiderschap, Cultuurverandering en Teamontwikkeling weet ze mensen te raken en bewust te maken van hun rol in organisaties.
Ze is gecertificeerd Zenger Folkman Master Trainer en werkt samen met Academica als strategische partner in Nederland. Na Making Shift Happen, waarin ze liet zien hoe echte verandering begint bij jezelf, nodigt Margareth in haar nieuwe boek Jouw keuze. Leiderschap als positieve kracht uit tot een dieper bewustzijn van moreel leiderschap.
Aan de hand van de metafoor van de rivier neemt ze de lezer mee langs vijf stroomversnellingen van leiderschap – van waarden en integriteit tot maatschappelijke verantwoordelijkheid.
Nieuwsgierig naar onze opleidingen op het gebied van leiderschap?