Antwoord op de zoektocht in het onderwijs

'De staat van het Nederlandse onderwijs holt onverschrokken achteruit. Moet je eens doen; onverschrokken achteruit hollen, dan ga je steevast onderuit.’ Linda van Druijten (senioradviseur Academica University of Applied Sciences, Amsterdam), doorloopt aankomend schooljaar met een aantal scholen het traject ‘Michaela Concept Schools.’ Waarom is dit traject zó nodig?

De aanleiding

In het rapport Staat van het onderwijs (2020) staat dat 25% van de 15-jarigen lezen tijdsverspilling vindt. Natuurlijk vinden 15-jarigen dit tijdverspilling, het lukt hen helaas onvoldoende goed. Eén op de vier van de 15-jarigen komt namelijk laaggeletterd van school om goed mee te kunnen komen in de maatschappij (pagina 20). Het rapport van onze Inspectie van onderwijs is maar liefst 212 pagina’s dik en je moet een stevig leesniveau hebben, zeker 2F, om de inhoud goed te kunnen begrijpen. De kortste samenvatting zou kunnen zijn: 40% van onze leerlingen haalt het streefniveau (2F) voor lezen niet en ruim 50% het streefniveau (1S) voor rekenen niet; het onderwijs in Nederland ligt op haar gat.

Het ene na het andere alarmerende artikel wordt hierover geschreven in kranten, vakbladen en internetblogs, om zo onderwijsland en met name Den Haag wakker te schudden. Echter drijven wij voortdurend af en richten ons op de flexibele potentie van ‘online leren’¹ of de warme lunch aan alle leerlingen². Onderwijs kent vele hypes én we waaien met al deze winden mee. De ellende begon lang geleden. Jean- Jacques Rousseau (18de eeuw) geloofde dat kinderen zelf op onderzoek moesten gaan om zichzelf te leren, in plaats van dat volwassenen hen kennis aanleerde. In het rapport ‘The primary school’ (1931) werd geschreven dat in een school geen plek was voor dwangmatige instructie, maar dat leren een coöperatief experiment moest zijn. ‘Children and their primary schools’ (1967) deed daar een schepje bovenop en vond dat de autoriteit van de leraar de leerlingen zou verkrampen in het ontwikkelen van enige creativiteit en dat kinderen op eigen tempo en eigen ervaring ontdekkend mochten leren. Al deze en meerdere van deze overtuigingen domineren al jarenlang het onderwijsveld, omdat men erin gelooft, gebaseerd op gevoel en niet op kennis. Socrates (450 v.Chr.) verwoordt het waarschijnlijk het beste: ’Het is toch zeker een beschamend soort domheid, te denken dat je iets weet wat je niet weet?’

Neem de ‘21st Century Skills’ waar we ons vooral zouden moeten richten op het aanleren van bijvoorbeeld kritisch denken. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat een leerling pas kritisch over een onderwerp kan nadenken, wanneer zij kennis heeft over het onderwerp. Kennis gaat vooraf aan vaardig

heden. Het artikel ‘21st-Century Skills, not new, but a Worthy Challenge’ (2010), beschrijft de onzin van deze hype nauwkeurig en toch lijkt het in onderwijsland niet door te dringen. We ‘hypen’ lekker door en worden warm van geïndividualiseerd en gepersonaliseerd onderwijs. Gelukkig legt E.D. Hirsch Jr. ons haarfijn uit dat dit leidt tot meer ongelijkheid; ‘alle leerlingen hebben te lijden, sommige leerlingen meer dan anderen. Kennis is ‘the silver bullet’ om gelijke kansen voor elkaar te krijgen’, (Hirsch, 2017). Op onderwijscongres ‘Making Shift Happen 2018’ spreekt deze emeritus-hoogleraar, uit wetenschappelijk verworven kennis, de heldere woorden: “Children are not there to be developed, they are to be formed. That news; that there exists no inherent blueprint in the child needs to get to our schools as soon as possible!”³

De Michaela Community School in Noord- Londen heeft o.a. de woorden van Hirsch allang begrepen en is één van de meest succesvolle voorbeelden van hoe een school (uit een achterstandswijk!) werkelijk het leven van leerlingen positief transformeert en tevens hoge onderwijsresultaten behaalt. De Michaela Community School maakt hét verschil voor haar leerlingen. ‘Het team werkt met een hoge mate van betrokkenheid hetgeen een gevoel van een unieke dynamiek geeft. Het is die overtuiging van een groep mensen die geloven dat zij het verschil maken, iedere dag, daar waar het verschil maken zo hard nodig is.’ (Birbalsingh, 2020).

De Michaela Community School gaat uit van vier kernprincipes:

Kennis is toekomst
Kennis staat centraal en met de juiste kennis en het kunnen toepassen van deze kennis, worden leerlingen volwaardige, democratische burgers in de maatschappij.
Discipline is vrijheid
Discipline en focus op leren en gewenst gedrag geeft leerlingen de kans de regie te pakken over hun eigen leven en toekomst, ondanks achtergrond of thuissituatie. Er is sprake van een voorspelbaar, transparant en duidelijk gedragsbeleid met herkenbare structureren en routines. Aan leerlingen worden hoge verwachtingen gesteld op het gebied van leren én gedrag Het team draagt voortdurend bij aan een professionele schoolcultuur op alle lagen binnen de school. Zij hebben hierin een voorbeeldrol en geven steengoed onderwijs binnen een glasheldere schoolcultuur.
Hoge verwachtingen van leren en gedrag
Op de school spreken leraren voortdurend hoge verwachtingen uit naar leerlingen en naar elkaar; zij ondersteunen dit met gerichte feedback. Van alle leerlingen wordt positief gedrag en een lerende houding verwacht. Zo worden leersuccessen en leerresultaten vergroot en achterstanden geminimaliseerd. Feedback is gericht op het versterken van leren en gewenst gedrag.
Oefening en begeleiding zijn de sleutels tot sterke kennis en vaardigheden
Doelgerichte (in)oefening en gestructureerde herhaling, maakt een sterk kennisniveau en vaardigheidsniveau binnen alle vakken voor alle leerlingen haalbaar. Continu is er oog voor de ontwikkeling van alle leerlingen en geen enkele leerling krijgt de kans om achter te lopen.

In september 2020 start Academica, met een aantal scholen in Nederland het tweejarige ‘Michaela Concept Schools’ traject. De samenwerking met schoolleider Katharine Birbalsingh (Michaela Community School) is uniek én een kans voor het onderwijs in Nederland. Het is een passend antwoord in de zoektocht naar beter onderwijs.

Op een ‘Michaela Concept School’ geven leraren gestructureerd onderwijs door middel van sterke instructies volgens een vast concept. Didactische helderheid en voorspelbaarheid heerst in iedere klas en les waardoor leerlingen en leraren zich compleet kunnen richten op de inhoud. Tijdens elke les zijn alle leerlingen in beeld en leraren sturen aan opdat alle leerlingen de hoge ambities binnen het leerproces kunnen behalen. Voor het ontwikkelen van goed onderwijs wordt gebruik gemaakt van wetenschappelijke inzichten op het gebied van leren en gedrag. Leraren zetten in op didactische strategieën die het hoogste leerrendement kunnen behalen bij alle leerlingen.

Leraren ondersteunen elkaar om tot in detail te begrijpen welke begrippen, kennis en vaardigheden de leerlingen moeten beheersen. Voor elk thema of onderwerp worden glasheldere afspraken gemaakt, gekoppeld aan leerlijnen. Exact wordt omschreven en beschreven wat leerlingen moeten leren en wat van hen verwacht wordt (curriculum). Op basis hiervan ontwerpen leraren samen lessen en bepalen zij hoe de inhoud wordt opgebouwd, welke voorkennis er benodigd is en welke didactische strategieën worden ingezet.

Problemen met de lesstof worden gezamenlijk opgelost en zijn nooit het probleem van één leraar.

Glasheldere en voorspelbare structuren zijn aanwezig voor het leren van vakinhoud en gedrag, dit zorgt bij zowel beginnende als ervaren leraren voor overzicht en duidelijkheid over hoe men (preventief) dient te handelen. Inzet en ontwikkeling van een professionele cultuur, waarbinnen gezamenlijke verantwoordelijkheid de focus heeft, staat centraal in de school.

Lees het vervolg op dit artikel: Van voorspellende vloek, naar grenzeloos geloof

Artikelen & literatuur