Het realiseren van duurzaam en collectief professioneel leren binnen scholen vraagt om een helder, gedeeld en onderbouwd normatief kader: een visie op goed onderwijs. Die visie is geen doel op zich, maar een gemeenschappelijke kennisbasis die richting geeft aan het handelen, denken en leren van onderwijsprofessionals. Als onderlegger voor het worden van een Professionele Leergemeenschap (PLG). In dit kader ontwikkelde Academica in 2018 het Visiekwadrant: een praktisch toepasbaar én theoretisch onderbouwd raamwerk dat scholen ondersteunt bij het expliciteren, verdiepen en borgen van hun visie. Dit artikel belicht de waarde van een gedeelde onderwijsvisie en laat zien hoe het Visiekwadrant in praktijk bijdraagt aan professioneel leren en een lerende schoolcultuur.
De noodzaak van een gedeelde visie
In onderwijsorganisaties wordt de effectiviteit van innovatie- en leerprocessen in hoge mate bepaald door de mate waarin teamleden beschikken over een gedeeld begrippenkader en gedragen overtuigingen ten aanzien van onderwijskwaliteit (Senge, 2010; DuFour et al., 2015). Het ontbreken van een gedeelde visie leidt tot interpretatieverschillen en fragmentatie van onderwijspraktijken, met als gevolg suboptimale leerresultaten en verminderde professionele samenhang.
Visiekwadrant Academica 2018
Om tot gemeenschappelijk professioneel leren en ontwikkelen te komen, is het dan ook nodig te investeren in een gedragen visie op goed onderwijs. Zo’n visie stelt schoolteams in staat om met elkaar keuzes te maken – en deze keuzes ook te verantwoorden. Wat doe je als school wél, wat doe je (nog) niet, en vooral: waarom? Een gezamenlijke visie is een vertrekpunt voor reflectieve dialoog en professionele afstemming, in plaats van vrijblijvendheid of versnippering. Maar met visie alleen ben je er niet. Om met een visie aan de slag te gaan, is gedeelde kennis noodzakelijk. Het is essentieel dat binnen een school dezelfde taal wordt gesproken. Wanneer dit ontbreekt, verandert visie in een verzameling losse meningen. Verschillen in opvattingen worden dan niet expliciet gemaakt, wat tot ruis en miscommunicatie leidt. Het Visiekwadrant biedt hiervoor een krachtig tegenwicht: het maakt onderliggende aannames expliciet en verbindt die aan wetenschappelijke inzichten.
Een gedeelde visie is daarom niet primair een mission statement, maar een geconstrueerd collectief van kennis en waarden, opgebouwd op basis van actuele inzichten uit de onderwijskunde en cognitieve psychologie (Kirschner & Hendrick, 2020; Sweller et al., 2011).
Het Visiekwadrant: structuur zonder uniformiteit
Het Visiekwadrant vormt de kern van visieontwikkeling binnen scholen die evidence-informed willen werken. Het model bestaat uit vier klaverbladen (domeinen), elk gebaseerd op robuuste wetenschappelijke literatuur:
- Visie op leren en gedrag
Dit domein richt zich op opvattingen over wat leerlingen moeten leren, hoe dat leren tot stand komt en welk gedrag daarbij hoort. Het is gebaseerd op inzichten uit de cognitieve belastingtheorie (Sweller et al., 2011), deliberate practice (Ericsson & Pool, 2016) en de vertaling van cognitieve leerpsychologie naar onderwijspraktijken (Kirschner & Hendrick, 2020).
- Visie op leren organiseren
Hier wordt richting gegeven aan de didactische en pedagogische vormgeving van het onderwijs. Het domein integreert onder andere Rosenshines (2012) principes van effectieve instructie, Willinghams (2009) cognitieve inzichten en de rol van verwachtingen in het leren (Rubie-Davies, 2014).
- Visie op professionaliteit
In dit domein wordt de professionele cultuur beschreven waarin, leiderschap collectieve reflectie, samenwerking en continue ontwikkeling centraal staan. Gebaseerd op het gedachtegoed van de professionele leergemeenschap (DuFour et al., 2015) en zelforganiserende teams (Laloux, 2014), effectief leiderschap (Zenger Folkman 2019) stimuleert dit klaverblad gedeeld eigenaarschap en een collectieve verantwoordelijkheid voor onderwijskwaliteit.
- Visie op veranderen en verankeren
Dit domein adresseert hoe onderwijsvernieuwing duurzaam wordt geïmplementeerd en ingebed in de schoolcultuur. Het sluit aan bij theorieën over cultuurverandering (Muhammad, 2009), kwaliteitszorg en organisatieontwikkeling (Senge, 2010), en geeft richting aan de borging van gewenste onderwijspraktijken via onder andere kwaliteitskaarten en reflectieve dialoog.
“Elke school kan het Visiekwadrant op eigen wijze invullen. Het is nadrukkelijk geen blauwdruk, maar een kader dat ruimte biedt voor maatwerk. Vergelijk het met automodellen: elk voertuig heeft een stuur en vier wielen, maar alle modellen zien er net weer wat anders uit en werken net weer wat anders. Zo ook het onderwijs – het uitgangspunt is gedeeld, maar de invulling blijft context specifiek. “
Onderwijsvisie als normatief kader
Het Visiekwadrant functioneert niet alleen als visietool, maar ook als normatief kader: het faciliteert het internaliseren van gedeelde overtuigingen door teams via dialoog en samenwerking. Werken met het Visiekwadrant vereist het organiseren van reflectieve en lerende processen, idealiter binnen leerteams, waarbinnen teamleden collectief mentale modellen verkennen, bevragen en afstemmen (Senge, 2010). Dit bevordert niet alleen alignment in de dagelijkse onderwijspraktijk, maar ondersteunt ook de professionele identiteit van de individuele leraar binnen een collectief.
Door het werken met gedeelde literatuur ontstaat een collectief begrippenkader dat leidt tot meer consistente en onderbouwde onderwijskeuzes. Het Visiekwadrant operationaliseert hiermee het concept van evidence-informed onderwijs en versterkt de strategische capaciteit van scholen om koersvast en onderbouwd te handelen (Ashman, 2021).
Duurzame implementatie en continue herijking
Het ontwikkelen van een visie is geen eindpunt, maar een iteratief proces. Scholen die het Visiekwadrant goed gebruiken, laten zien dat ze in staat zijn hun visie periodiek te herijken op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten, zonder fundamentele koerswijzigingen. Dit bevordert een cultuur van continu verbeteren in plaats van telkens vernieuwen. Een succesvolle implementatie vereist tevens dat de visie wordt vertaald naar de praktijk. En dat is misschien wel het moeilijkste van allemaal. Deze vertaalslag wordt het best gefaciliteerd door middel van een structuur van een professionele leergemeenschap met goed functionerende leerteams. Een systeem waarin de professionele dialoog over de toepassing van de visie in het dagelijks handelen centraal staat. Het Visiekwadrant ondersteunt scholen daarmee in het realiseren van wat Senge (2010) benoemt als ‘de lerende organisatie’.
Conclusie
Het Visiekwadrant is een sterk, wetenschappelijk onderbouwd raamwerk dat scholen helpt om een gedragen en richtinggevende onderwijsvisie te ontwikkelen, te implementeren en te borgen. Het biedt structuur aan het denken en handelen binnen scholen en ondersteunt de totstandkoming van een professionele leercultuur waarin gedeelde kennis, evidence-informed werken en duurzaam verbeteren centraal staan.
Door vanuit een gezamenlijke taal en gedeelde literatuur te werken, ontstaat er een collectief bewustzijn dat de basis vormt voor hoge onderwijskwaliteit. In een tijd waarin de kwaliteit van het onderwijs blijft dalen is dit geen luxe, maar een noodzakelijke voorwaarde voor professioneel en toekomstgericht onderwijs.
Steeds vaker zien we het Visiekwadrant terugkomen bij koersplannen van en op websites van scholen, dat vinden we geweldig. Iedereen is welkom om dit kwadrant te gebruiken om samen duidelijker koers te kunnen bepalen. Wil je het Visiekwadrant ook inzetten? Dan is dit juiste manier van verwijzen:
- (Academica, 2018)
- Academica. (2018). Het Visiekwadrant
Download het Visiekwadrant
We hebben het Visiekwadrant in een poster vormgegeven. Deze vind je hier en kun je kosteloos downloaden.
Literatuur
- Ashman, G. (2021). Dit is goed onderwijs: Een evidence-informed gids voor leraren. Amsterdam University Press.
- DuFour, R., Fullan, M., Bazalt, H., & Zeeland, R. P. C. (2015). De vijf essenties van leidinggeven aan een PLG.
- Ericsson, A., & Pool, R. (2016). Piek: Hoe gewone mensen buitengewoon kunnen presteren. Spectrum.
- Kirschner, P. A., & Hendrick, C. (2020). How Learning Happens: Seminal Works in Educational Psychology and what They Mean in Practice.
- Laloux, F. (2014). Reinventing Organizations: A Guide to Creating Organizations Inspired by the Next Stage of Human Consciousness.
- Muhammad, A. (2009). Transforming School Culture: How to Overcome Staff Division. Solution Tree Press.
- Rosenshine, B. (2012). Principles of Instruction: Research-based strategies that all teachers should know. American Educator, 36(1), 12.
- Rubie-Davies, C. (2014). Becoming a High Expectation Teacher: Raising the Bar. Routledge.
- Senge, P. M. (2010). The Fifth Discipline: The Art and Practice of the Learning Organization. Random House.
- Sweller, J., Ayres, P., & Kalyuga, S. (2011). Cognitive Load Theory. Springer.
- Willingham, D. T. (2009). Why Don’t Students Like School?: A Cognitive Scientist Answers Questions About How the Mind Works and What It Means for the Classroom. Wiley.
Werken jullie in leerteams of geef je vorm aan een professionele leergemeenschap (PLG) binnen de school? En wil je deze structuur verder versterken of verdiepen, bijvoorbeeld door het Visiekwadrant nog concreter tot uiting te brengen in jullie dagelijkse schoolpraktijk? Dan hebben we een aantal programma’s voor je waarin we hier samen mee aan de slag gaan. Bekijk hieronder de mogelijkheden – wellicht zit er iets bij dat jouw werk nog verder verrijkt!
Verder lezen
Anna-Sophie de Lugt
Anna-Sophie de Lugt
Anna-Sophie de Lugt
