Er zijn vijf elementen waarvan wetenschappelijk is aangetoond dat ze een doorslaggevende invloed hebben op het succes van een onderwijsorganisatie. High Performing Schools gaan uit van deze vijf pijlers. Hoe zien die er in de praktijk uit?
Visie en langetermijndoelen
Een heldere, langetermijnvisie helpt een school om koers te houden. In de Tilburgse scholenorganisatie OBS Panta Rhei, bestaande uit drie basisscholen, staat de visie centraal. Schoolleider Justin Vliegenthart: "Wij zijn de grootste school van Tilburg, met leerlingen verspreid over zeven wijken. Dan moet je een hele sterke, heldere visie hebben. Daar begin je bij, en daar grijp je de hele tijd op terug.”
Geloof in die visie is fundamenteel om die te laten slagen, meent hij. Zelf stond hij al volledig achter de principes van een lerende organisatie. Daarin nam hij eerst een paar collega’s mee, later breidde die instelling zich uit naar de hele school. In Panta Rhei staat teamleider en leerkracht Mieke Brenders voor groep 6: “In het begin was het erg zoeken. Wat gaan we precies doen, en hoe dan? Nu weten we dat allemaal goed, en is er een duidelijke visie en plan.”
Verschillende leerkrachten vormen leerteams op de scholen van Panta Rhei, waarin gezamenlijk onderwijskundig beleid wordt gemaakt. Daarbij is oog voor de doelen en langetermijnvisie. Andy van Zelst, groepsleerkracht 3 en teamleider groep 3/4: “Als we iets in gedachten hebben, toetsen we samen of dat past bij de ambitie en de visie van de school. Zo houden we focus.” “We moeten veel ballen hoog houden. Maar als je alles wil, gaan er ballen vallen”, zo vult zijn collega, kwaliteitscoördinator Janneke Zwaan, hem beeldend aan. “Bovendien weet je met een goede visie heel goed wat je wel doet, maar ook juist wat je niet doet.”
Ook onderwijskoepel EduMare had baat bij het visiekwadrant van HPS, waarlangs ze hun visie hebben opgesteld. Willeke Lageweg, regiodirecteur speciaal onderwijs: “Wij hebben handvatten gekregen voor een nieuw strategisch beleidsplan. Hoe kijken we naar de langere termijn? En wat is haalbaar? Ik durf nu veel meer op te knippen, je kan niet alles in vier jaar bereiken.” In het HPS-traject dat ze volgde kwam het aan bod om langere en kortere termijndoelen naast de centrale visie neer te leggen. “Doen we dit nou met onze visie in gedachten, of is dit iets dat oppopt? In het laatste geval doen we het niet.”
Effectief leiderschap
Effectief leiderschap is een tweede pijler binnen het HPS-onderwijs. Hoe ziet dat leiderschap eruit? En vooral hoe ziet persoonlijk leiderschap er dan uit? Dit komt in ieder geval niet alleen tot uiting in de directie en in het bestuur, blijkt uit de beschrijving van Justin Vliegenthart. “Effectief leiderschap is ook verantwoordelijkheden laag beleggen. Dus de leerteams constateren uitdagingen en onderzoeken gezamenlijk hoe ze die kunnen aanpakken. Daarna werken ze aan een beleidsvoorstel.” Dat wordt gepresenteerd aan het breed MT, een afvaardiging van teamleiders en leerteamvoorzitters. Vervolgens wordt besloten of een wijziging van beleid kan plaatsvinden. De leerteams zitten daadwerkelijk aan het stuur van het onderwijs.
Andy van Zelst: “Voor een grote school zijn we zo plat mogelijk. Als teamleiders zijn we de oren en ogen van de organisatie. We hebben veel ruimte om die rol op te pakken. We monitoren de voortgang en koppelen die terug naar de directie.” Janneke Zwaan wijst erop dat het draait om persoonlijk leiderschap: “Niet afwachten. Weten wat je te doen staat en zelf verantwoordelijkheid nemen.”
Willeke Lageweg wijst wel op een consequentie van die verantwoordelijkheid: “Je moet anders leren overleggen met elkaar. Soms wordt dat ervaren als: ‘dat komt er nog eventjes bij’. Maar op het moment dat je een succeservaring hebt, zie je het effect.” Ze noemt als voorbeeld het uitkiezen van een methode. “Vroeger werden vier methodes opgestuurd door de uitgever en kozen we wat uit. Nu doen de leerteams onderzoek: waar moet onze methode aan voldoen? Wat willen wij zien in de school? Daar wordt de methode op aangepast. En dat zorgt voor extra draagvlak voor om een methode te gebruiken."
Kwaliteit van medewerkers
Een derde pijler is de kwaliteit van schoolmedewerkers, de leerkrachten vooropgesteld. Die kwaliteit kan groeien door middel van scholing. Bij Panta Rhei en EduMare zijn meerdere medewerkers geschoold in de HPS-principes door Academica (grondlegger van het traject). “Medewerkers blijven leren en ontwikkelen”, aldus Justin Vliegenthart. Dat is het uitgangspunt op een High Performing School. “We hebben een lerende cultuur. Dus wij vragen van medewerkers dat ze veel lezen en wetenschappelijk goed geïnformeerd zijn.” Zoals algemeen teamleider Annette Eikenaar (Kinderstad) deze ontwikkeling omschrijft: “In plaats van ‘ik denk’ gingen we naar ‘ik weet’.”
Bij High Performing Schools staat de docent centraal. Justin Vliegenthart: “Uit heel veel onderzoek blijkt dat hoe sterker en gelukkiger de leraar is, hoe beter voor de leerling. Leerlingen profiteren ontzettend van een leerkracht die gelooft in eigen kunnen, die de groep in beeld heeft en is toegerust om goed les te kunnen geven. Dus wij zeggen: zorg ervoor dat die leraar ontzettend goed wordt in zijn vak. Die moet presteren, want het is topsport.”
Andy van Zelst: “Iedere leerkracht wil bij ons elke dag een beetje beter worden. Zo kunnen de kinderen beter leren, betere resultaten boeken en later betere kansen krijgen in de maatschappij.” Dat draagt ook bij aan kansengelijkheid. En een leraar op een HPS beschikt over veel kennis en maakt gebruik van wat wetenschappelijk bewezen effectief is gebleken. “Die kennis deel en gebruik je met elkaar. Aan de hand daarvan ontwerp je gezamenlijk het onderwijs.”
Openheid en actiegerichtheid
Bij HPS is openheid en actiegerichtheid belangrijk. Kwaliteitscoördinator Janneke Zwaan: “Je gaat lessen bij elkaar observeren en evalueren.” Als kwaliteitscoördinator loopt ze veel rond op school. “Ik hoor bij observaties eigenlijk van niemand die precies wil weten wanneer ik kom. ‘Kom maar gewoon binnen en kijk rond’ is wat ik hoor. Dus dat doe ik ook veel. Daarvoor moet je natuurlijk ook vertrouwen hebben in elkaar.”
Openheid betekent ook: positief omgaan met feedback. Justin Vliegenthart: “Je moet reflectief kunnen zijn. Openstaan voor feedback en die om willen zetten in handelen.” De leerkrachten krijgen feedback van collega’s, maar tevens van de klas. “Dat doe je als docent door formatief te handelen. Daarbij haal je voortdurend feedback op tijdens je les, om te zien waar de groep staat.”
Ellis van Kruysdijk, teamleider groep 7/8 bij Kinderstad: “We doen ook aan collegiale consultatie. Daarin kan je casussen bespreken.” Die open houding zorgt voor een effectieve, actiegerichte manier van werken. “Alles staat eigenlijk continu in het teken van verbeteren, verbreden en verdiepen van je onderwijs.”
Continu verbetering
En dat punt loopt door in de laatste pijler van HPS: het doorvoeren van verbeteringen is een constant proces. Dat gebeurt aan de hand van de wetenschap, zegt Justin Vliegenthart: “We zijn steeds kritischer gaan kijken: wat is nu waar en wat werkt? Wat is effectief en evidence based en wat niet? Welke stap kunnen we vandaag zetten om dat morgen beter te kunnen doen?”
Want er zijn altijd zaken die beter kunnen. Op basis van een beleidsverandering vanuit de leerteams ging de school bijvoorbeeld met wisbordjes werken. Kinderen schrijven daar het antwoord op en houden het bordje omhoog. Daardoor kan de leraar meteen de antwoorden van alle leerlingen zien. Vliegenthart: “Als je een vraag stelt en geeft één kind de beurt, weet je of die leerling het wel of niet snapt. Maar dat wil je van de hele groep weten. Daarom is het veel effectiever om iedereen te laten schrijven op z'n eigen wisbordje en dat omhoog te laten houden. Dan heb je als leraar snel door welke kinderen het snappen. De leerlingen die het niet snappen neem je nog apart.” Zo kunnen alle kinderen op niveau komen.
En de huidige opbrengst van dat doorlopende verbeterproces bij Kinderstad? Daar valt iets over te zeggen aan de hand van het onderzoek dat Justin uitvoerde voor de afronding van zijn masterstudie bij Academica. Daarin kwam de vraag voorbij of er sprake was van effectief onderwijs via de leerteams op school. Bij eerdere peilingen antwoordde slechts de helft daarop ‘ja’. In de laatste meting is dit een 100%-score: alle leraren achten het onderwijs op school effectief. “Een enorme winst”, concludeert directeur Justin Vliegenthart.
Meer weten over wat het HPS-traject voor Panta Rhei en stichting EduMare betekent? Lees ook de ervaringsverhalen van Justin en Willeke die hier verder op ingaan. Ook weten wat het HPS-traject voor jouw school kan betekent. Via onderstaande button kun je de brochure downloaden en je inschrijven om met jouw school ook een High Performing School te worden.
